Ίδρυση
To Τμήμα Φιλολογίας ιδρύθηκε το 1983 και ανήκει στη Φιλοσοφική Σχολή. Η Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Κρήτης ιδρύθηκε το 1976, ως ενιαία Σχολή στην οποία οι φοιτητές εισάγονταν απευθείας. Η εισαγωγή των πρώτων φοιτητών στη Φιλοσοφική Σχολή έγινε το ακαδημαϊκό έτος 1977-78. Πρώτος κοσμήτορας της Σχολής διετέλεσε ο κλασικός φιλόλογος Γιάννης Καμπίτσης (1977-79). Το 1980 συγκροτήθηκαν στην ενιαία Φιλοσοφική Σχολή οι εξής πέντε Τομείς: Κλασικών σπουδών, Μεσαιωνικών και Νεωτέρων σπουδών, Ιστορίας, Αρχαιολογίας, Παιδαγωγικών Σπουδών.
Ιδιαίτερα σημαντικό σταθμό αποτελεί το έτος 1983, οπότε η Φιλοσοφική Σχολή, μετά τη θέση σε ισχύ του Ν. 1268/1982, κατατμήθηκε σε τρία Τμήματα: το Τμήμα Φιλολογίας, το Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, και το Τμήμα Φιλοσοφικών και Κοινωνικών Σπουδών.
Ήδη το ακαδημαϊκό έτος 1983-84 έγινε εισαγωγή φοιτητών στα δύο πρώτα Τμήματα, με 193 φοιτητές να εισάγονται στο Τμήμα Φιλολογίας. Οι πρώτοι πτυχιούχοι του Τμήματος Φιλολογίας ορκίστηκαν στις 13/8/1987. Από το Προπτυχιακό Πρόγραμμα του Τμήματος Φιλολογίας, από την ίδρυση του Τμήματος ως τον Ιούλιο του 2019, έχουν αποφοιτήσει περίπου 3.000 φοιτητές.
Δεύτερη σημαντική εξέλιξη σημειώθηκε την περίοδο 1985-87, όταν τα Τμήματα της Φιλοσοφικής Σχολής αυτονομήθηκαν. Αμέσως μετά τις πρυτανικές εκλογές της 21ης Μαρτίου 1987, έγιναν στην Φιλοσοφική Σχολή εκλογές για την ανάδειξη του πρώτου κοσμήτορα της Σχολής με τη νέα της μορφή και των πρώτων προέδρων και αναπληρωτών προέδρων των Τμημάτων της.
Διοίκηση
Άτυπος πρώτος πρόεδρος του Τμήματος διετέλεσε ο νεοελληνιστής Νάσος Βαγενάς (1983-1985) και στη συνέχεια ο κλασικός φιλόλογος Απόστολος Αθανασάκης (1985-1987). Ακολούθως, πρόεδροι του Τμήματος διετέλεσαν ο θεατρολόγος Βάλτερ Πούχνερ (1987-1988), ο βυζαντινολόγος Θεοχάρης Δετοράκης (1988-1989), οι κλασικοί φιλόλογοι Γιάννης Καμπίτσης (1989-1990), Μιχάλης Πασχάλης (1990-1995 και 2000-2004), Τάσος Νικολαΐδης (1995-1999 και 2004-2008), και ο Στέλιος Παναγιωτάκης (από το 2020), οι νεοελληνιστές Αλέξης Πολίτης (2008-2012) και Αγγέλα Καστρινάκη (2013-2016), και ο γλωσσολόγος Αλέξης Καλοκαιρινός (2016-2020).
Μεγάλη απώλεια για το Τμήμα Φιλολογίας υπήρξε ο αιφνίδιος θάνατος του Γιάννη Καμπίτση τον Αύγουστο του 1990.
Δομή
Στο Τμήμα Φιλολογίας, από την ίδρυσή του το έτος 1983, συγκροτήθηκαν τέσσερις Τομείς:
- Ο Τομέας Κλασικών Σπουδών
- Ο Τομέας Μεσαιωνικής και Νεοελληνικής Φιλολογίας, ο οποίος στα 1992 μετονομάστηκε σε Τομέα Βυζαντινής και Νεοελληνικής Φιλολογίας
- Ο Τομέας Γλωσσολογίας
- Ο Τομέας Θεατρολογίας και Μουσικολογίας, ο οποίος στα 2019 μετονομάστηκε σε Τομέα Θεατρικών, Κινηματογραφικών και Μουσικών Σπουδών
Σπουδές
Από το ακαδημαϊκό έτος 1990-1991, το Πρόγραμμα Προπτυχιακών Σπουδών του Τμήματος Φιλολογίας περιλαμβάνει τέσσερις «Ειδικεύσεις» που αντιστοιχούν στους τέσσερις Τομείς του Τμήματος και οι οποίες θεσμοθετήθηκαν πλέον ως «Κατευθύνσεις», σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία.
Κατά το ακαδημαϊκό έτος 1993-1994 λειτούργησε για πρώτη φορά το ενιαίο Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών (Π.Μ.Σ.) του Τμήματος Φιλολογίας, το οποίο, από το ακαδημαϊκό έτος 2019-2020 έδωσε τη θέση του σε τέσσερα νέα Προγράμματα Μεταπτυχιακών Σπουδών, ως εξής:
- Π.Μ.Σ. «Κλασικές Σπουδές»,
- Π.Μ.Σ. «Βυζαντινή και Νεοελληνική Φιλολογία»,
- Π.Μ.Σ. «Γλωσσολογία»,
- Δ.Π.Μ.Σ. «Θεατρικές και Κινηματογραφικές Σπουδές» (σε διιδρυματική συνεργασία με το Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας).
Ο πρώτος υποψήφιος διδάκτορας του Τμήματος ενεγράφη το ακαδημαϊκό έτος 1986 και έκτοτε το Τμήμα έχει απονείμει 60 τίτλους Διδακτορικών Σπουδών. Ο ισχύων Κανονισμός Διδακτορικών Σπουδών του Τμήματος τέθηκε σε εφαρμογή από το ακαδημαϊκό έτος 2017-2018.
Εργαστήρια
Στο Τμήμα υφίστανται και λειτουργούν επτά Εργαστήρια:
- Εργαστήριο Παπυρολογίας και Επιγραφικής (από το έτος 1998)
- Εργαστήριο Κλασικών Σπουδών (από το έτος 2019)
- Εργαστήριο Παλαιογραφίας και Αρχείου Μικροταινιών (από το έτος 1998)
- Εργαστήριο για τα Λογοτεχνικά Είδη και την Ιστορία της Λογοτεχνίας (από το έτος 2016)
- Εργαστήριο Γλωσσολογίας (από το έτος 1998)
- Εργαστήριο Γλωσσικής Κατάκτησης και Γλωσσικής Επεξεργασίας (από το έτος 2018)
- Εργαστήριο Θεάτρου, Κινηματογράφου και Μουσικής (από το έτος 1980)